Старажытныя паселiшчы, курганны некропаль, пасад, тэрыторыя былой Заручаўскай слабады

Неўмацаванае паселішча 12-13 стст. на поўдзень і паўднёвы-ўсход ад Ніжняга замка. З'яўлялася пасадам Віцебска 12-17 стст. Плошча 10 га. Тэрыторыя, абмежаваная ўмоўнай лiнiяй, якая праходзiць на поўначы – ад р.Заходняя Дзвiна па рэчышчы былога Замкавага ручая да рэчышча былога ручая Дунай; на ўсходзе – ад рэчышча былога ручая Дунай, уздоўж рэчышча Гапеева ручая (Духаўскi яр) да перакрыжавання з вул. iмя газеты "Правда", вул.Шубiна, праезд Гогаля да р.Заходняя Дзвiна; назахадзе – ад пл.Перамогi па левабярэжжы р.Заходняя Дзвiна ўверх па цячэнні да паўднёва-заходняга вугла пл.Тысячагоддзя

Заручаўе размяшчалася на поўдзень ад тэрыторыі, якую займае гарадскім пасад X-XIII стст., а затым Ніжнім замкам. Яго тэрыторыя да канца XVIII ст. дасягнула значных памераў: у межах сучасных набярэжнай р. Заходняй Дзвіны на захадзе, вул. Праўды на поўдні і рова Гапеева ручая на ўсходзе. 3 поўначы працякаў замкавы (Пілат) ручай, які аддзяляў Заручаўе ад Ніжняга замка. У заходняй яго частцы (зона ад вул. Леніна да наберажнай ўздоўж р. Заходняй Дзвіны) у эпоху сярэднявечча сяліліся рамеслінікі, пераважна звязаныя з апрацоўкай скур i металу. У ўсходняй, больш узнёслай часткі (тэрыторыя аблвыканкама), размяшчаўся Святадухаўская манастыр з храмам. Царква Сьв. Духа вядомая па пісьмовых крыніцах з XIV ст. Зблізку яе ў яры, па якім працякаў замкавы
(Пілат) ручай (яр існуе і ў цяперашні час) знаходзіўся старажытны курганны магільнік, званы «Валатоўкі».